Dolmen de Dombate
A Catedral do Megalitismo de Galicia
Dombate
Estructura
Excavacións
Dombate está formado por un túmulo de planta irregular de forma acorazonada composto de terra limpa sobre a que se colocou unha coiraza de pedras de pequeño tamaño. Este túmulo envolve unha cámara poligonal que se extende cun corredor de catro metros e desenvolto en tres treitos. O corredor pechase cunha lousa vertical a modo de porta. A estrutura de acceso ó anterior configúrase como complexa: primeiro, unha incurvación na planta da masa tumular e na coiraza; despois o dromos, adro ou corredor descuberto horizontal no que apareceron 20 idoliños de pedra, unha zona enlaxada con pedras planas, un espazo de pavimento composto de grava e a porta de entrada ó corredor. Por comparación, dos dous Dombates presentan dúas formas diferentes de acceso á cámara: o Antigo ten un acceso simple conformada por unha invaxinación no túmulo e a coiraza a modo de funil; o Recente posúe unha forma moito máis complexa.
.
Dolmen de Dombate
Considerado como a “catedral” do megalitismo galego, é un dos monumentos megalíticos mellor conservados. Xa era coñecido no século XIX por Murguía, pero a súa popularidade medrou cando o poeta Eduardo Pondal, natural e veciño de Ponteceso, lle adicou un famoso poema en Queixumes dos pinos (1885).
“Pasado Vilaseco… xa vía desde lonxe o dolmen de Dombate…”
Aínda recordo, aínda, cando eu era estudiante, garrido rapacete, que ben rexerse sabe; cando iba pra Nemiña a estudiar o arte do erudito Nebrija e do boo Villafañe; e iba a cabalo, ledo, cal soen os rapaces. Pasado Vilaseco, lugar batido polo aire no alto da costa de Uces de montesía canle; pasado Vilaseco, indo pola gandra adiante, xa vía desde lonxe o dolmen de Dombate
Ese fragmento é un poema do poeta galego Eduardo Pondal, incluído na súa obra Queixumes dos pinos (1885), concretamente no poema “A campana d’Anllóns”.
Corredor
Constructores
Cámara
Estructura
Dombate está formado por un túmulo de planta irregular, de forma acorazonada. Contén unha cámara poligonal cun corredor de catro metros, dividido en tres treitos. A entrada está formada por unha lousa vertical a modo de porta. Na zona do adro apareceron 20 idoliños de pedra, unha zona enlaxada e unha entrada pavimentada con grava.
É o monumento máis visible e destaca pola súa monumentalidade. Ofrécese información detallada no resto de apartados.
O dolmen de Dombate estivo presente na literatura histórica xa desde os autores do século XIX. O primeiro propagandístico deste xacemento foi Manuel Murguía quen na súa Historia de Galicia o estuda en 1901.
Tras as escavacións de finais da década dos 80, José María Bello Diéguez descobre que o xacemento de Dombate está formado por dous momumentos ademais doutros achados nos que aquí se fala noutros apartados
A lenda do dolmen de Dombate conta que a tampa da cámara foi transportada á cabeza por un encanto feminino e que este construíu o dolmen mentres palillaba.
En 1910, o hispanista irlandés Spencer Dogson trata sobre el nun artigo publicado en La Voz de Galicia. En 1924, os compoñentes do Seminario de Estudos Galegos, Ciriaco Pérez Bustamante e Isidro Parga Ponda, publican un amplo estudo que tivo gran difusión naquela época baixo o título de ?Los dólmenes de Dombate y la Gándara? no Boletín de la Biblioteca Menéndez Pelayo.
José María Bello Diéguez descubriu que Dombate non era un, senón dous monumentos superpostos que foron construídos en distinta época e que el denominou Dombate Primitivo e Dombate Recente. Era a primeira vez que na Península ibérica se encontraba un caso de superposición de monumentos megalíticos nun mesmo emprazamento.
En 1938, George Leisner inclúe nun estudo sobre o megalistismo noroccidental a primeira planta rigorosa de Dombate. Anos máis tarde E. Shee Twohig e M. C. García Martínez realizan un estudo dos gravados que xa foran identificados por Manuel Murguía. En 1981, E. Shee Twohig realiza en Oxford a tese de doutoramento co título de The Megalithic Art of Western Europe no que describe a Dombate como ?un monumento de cámara poligonal máis ancha ca longa, con corredor ben diferenciado da cámara tanto en planta como en sección, y con gravados nalgunhas lousas da cámara presentando os motivos de The Thing (A Cousa) e ondulados?.
Excavacións
Xa se apreciaban antes da escavación de Dombate e están situados en altura por riba do chan da cámara sen escavar. Aparecen no interior da cámara en tres lousas verticais.
No século XIX, o historiador Manuel Murguía xa citaba os gravados de Dombate. No século XX, foron descritos polos investigadores E. Shee e García Martínez como ?un corpo de trazos paralelos co seu eixo vertical estendido e provisto dunha base trapezoidal dando ó conxunto unha imaxe bicónica. Unha dobre liña semalla unha asa que corre da parte superior do corpo ata a unión desta e a base?. Noutra lousa hai varias liñas onduladas que aparentan ondulacións serpentiformes.
Escavacións
As escavacións realizáronse nos veráns de 1987, 1988 e 1989, dirixidas por José María Bello Diéguez. Os achados foron depositados no Museo Arqueolóxico da Coruña. As obras foron financiadas pola Dirección Xeral do Patrimonio Histórico da Xunta de Galicia.
A Cámara
É poligonal e ten 4,20 x 2,5 m de diámetro por 2,90 m de altura. Está formada por sete ortostatos e unha gran tampa que as cobre. A altura máxima é de 4,65 m.
Lenda
Durante as escavacións atopáronse 20 idoliños colocados na entrada. Representan figuras humanas e tiñan unha función protectora. Tamén apareceron en outros dolmens como Cova da Moura, Axeitos e A Mina da Parxubeira.
Idoliños
Durante as escavacións localizáronse unha vintena de idoliños de pedra situados na entrada do dolmen. Estas pequenas figuras, de carácter simbólico, representan formas humanas e estaban asociadas a funcións rituais ou de protección.
Tamén se teñen documentado idoliños semellantes noutros monumentos megalíticos como a Cova da Moura, Axeitos ou A Mina da Parxubeira.
Gravados e Pinturas
As lousas mostran trazos zigzagueantes, puntos vermellos e negros, e figuras bicónicas. Foron descritos por Manuel Murguía no século XIX e posteriormente analizados por investigadores como E. Shee e García Martínez.
Superposición de monumentos
O dolmen está formado por dous monumentos superpostos: Dombate Primitivo e Dombate Recente. É o primeiro caso documentado en toda a Península Ibérica con esta estrutura complexa.
